Transformatie: Leiderschap in tijden van crises. Inzichten uit de Mythologie

Crises

Het voelt als een gekke tijd waarin we ons begeven: verschillende crises stapelen op elkaar en we leven in onzekerheid. Natuurlijk is er de pandemie die ons leven sterk beïnvloedt. En dan nog de immense klimaatcrisis en de verschillende humanitaire crises… Hoe geven we betekenis aan deze tijden? En hoe kunnen we als leiders en begeleiders mensen meenemen in een volgende stap?

Veranderen

Sinds 10 jaar begeleid ik mensen en organisatie in veranderingen en daarbij zie ik vaak dezelfde thema’s terugkomen: onzekerheid, grijpen naar controle en weinig ruimte voor de kwetsbaarheid die het losmaakt. Veel organisaties zetten een verandertraject in, maar eenmaal bezig is het lastig om daadwerkelijk het oude los te laten en in het diepe onbekende te springen.

Transformatie

We kunnen natuurlijk leren van de natuur, de seizoenen en hoe alles daar steeds weer transformeert. De oeroude cirkel van leven, dood en wedergeboorte is onderliggend aan al het leven op Aarde. Doodgaan is hierin iets dynamisch: niet alleen het einde van het leven maar ook het kleine doodgaan in het midden van het leven. Om jezelf opnieuw uit te vinden moet je soms een deel van jezelf laten doodgaan. Zoals een grote boom doodgaat, omvalt en weer vruchtbare voeding vormt voor nieuw leven.

Bij het aangaan van verandering in organisaties geldt dit dus ook: als we echt willen transformeren dan zullen we manieren moeten vinden om écht los te laten om vernieuwing te realiseren. Een heel herkenbaar oud beeld hierbij is de slang die zijn oude huid loslaat en met hernieuwde huid, groter en vitaal weer verder kan leven.

Mythologie

In de mythologie is al eeuwen geleden veel verteld en daarna geschreven over transformatie. In verschillende oude tradities, van Noorse mythologie tot Hindu filosofie, bestaan verhalen over transformatie. Joseph Campbell schreef hierover in zijn boek ‘The Hero with a thousand faces’ en legt daarbij verhalen en mythen uit verschillende culturen en tijden naast elkaar. Wat blijkt: er bestaat zoiets als een ‘Monomyth’. Een onderliggende waarheid in al die manieren van betekenis geven aan verandering.

Aan de hand van die oeroude inzichten uit de mythologie kunnen we betekenis geven aan de tijd waarin we leven en welk leiderschap we nodig hebben in onzekerheid.

Bewegen

In het woord transformatie zit de woordbasis ‘Transit’: beweging. Bij het bewegen van het oude naar het nieuwe bewegen we onherroepelijk van het oude naar een tussenfase van transitie en vervolgens naar een nieuwe vorm. We gaan als het ware door een ‘Rite de passage’ die bestaat uit drie delen:

1. Loslaten van het oude, scheiden, vertrek, van de wereld zoals we die kenden.
2. Transitie, de liminale fase, het niet-weten, radicale verandering, onzekerheid, chaos.
3. Aankomen op een nieuwe plek, vernieuwing, een nieuwe vorm van orde.

Michael Meade, een academicus die inzichten uit de antropologie, psychologie en mythologie combineert, spreekt hierover in deze podcast.

Loslaten

In de eerste fase van verandering proberen we ons nog vast te houden aan het oude. Is het moeilijk om los te laten. Met alle crises die we nu meemaken zitten we al een tijd in deze fase: we moeten het werk zoals we dat deden loslaten, sociale verbanden veranderen en we worden gedwongen om de wereld zoals we die kenden vaarwel te zeggen. Een kenmerk van de Rite de Passage is dat we onszelf bevinden in een transformatie die dieper gaat dan waar we zelf voor zouden hebben gekozen: we hebben geen keus. En hier komt het woord accepteren om de hoek kijken: pas wanneer we accepteren dat de oude realiteit niet meer bestaat kunnen we loslaten en in het niet-weten stappen.

Niet weten

In de de tweede fase van transformatie gaan we een drempel over: we komen in een nieuwe ruimte, een nieuwe fase van niet-weten. En dat niet-weten is chaos. In de Griekse mythologie aangeduid als een bodemloze leegte waar alles eindeloos valt; niet naar beneden, want er is geen enkele oriëntatie mogelijk, maar alle kanten op. De vader van de filosofie Plato redeneerde al dat het ‘denken’ wordt geboren uit crisis en chaos. In de mythologie wordt die onmetelijke ruimte van chaos juist geduid als de vruchtbare grond waaruit vernieuwing kan ontstaan. Dan is het wel essentieel dat we het een tijdje kunnen uithouden in dat onzekere, dat we onze oude concepten van begrijpen kunnen loslaten en de mogelijkheden kunnen laten ontstaan.

Nieuw leiderschap

En dus is in tijden van verandering en crises en ander soort leiderschap nodig dan in tijden van orde en voorspelbaarheid. Otto Scharmer, bekend van zijn Theory U, schrijft daarover in dit artikel. Hij beschrijft heel mooi hoe we juist nu leiders nodig hebben die in staat zijn om in het niet-weten te stappen en daarbij het juiste voorbeeld te geven. Zij voelen de mogelijkheden en zijn bereid om met zelfvertrouwen anderen te leiden naar een nieuwe realiteit. Hierbij is het belangrijk dat je als leider in staat bent om met je eigen angst en kwetsbaarheid, die komt kijken bij zo’n sprong in het diepe, om te gaan. Wat zijn mijn coping mechanismen en hoe kan ik vanuit vertrouwen blijven handelen? Daarnaast is het belangrijk dat leiders leren om hun medewerkers te begeleiden in zo’n onzekere situatie. Dat ze hen leren om te gaan met hun angst en kwetsbaarheden zodat ze hun zelfvertrouwen kunnen vergroten.

Hoe is dat bij de verandering in jouw organisatie? En wat doe jij als leider om in het niet-weten te kunnen blijven? Benieuwd naar jullie reacties!

Kennismaken of sparren naar aanleiding van dit artikel? Stuur me een berichtje!

Geïnspireerd en wil je meer? Plan een gesprek in.